راهنمای جامع مقابله با کلاهبرداری تلفنی در سال 1404

راهنمای جامع مقابله با کلاهبرداری تلفنی

 در هر بازه زمانی دیده شده که افرادی سودجو سعی دارند تا به وسیله فریب‌های تلفنی، اطلاعات مالی یا شخصی افراد را به دست آورده و از آن‌ها سوءاستفاده کنند. این کلاهبرداری‌ها که گاه با نام‌هایی فریبنده مثل "برنده شدن در قرعه‌کشی"، "تماس از طرف پلیس فتا"، یا "اعطای وام فوری و بیمه رایگان" انجام می‌شوند، هر روز شکل جدیدی به خود می‌گیرند. نکته نگران‌کننده این است که بسیاری از این تماس‌ها آن‌قدر حرفه‌ای، مودبانه و قانع‌کننده هستند که حتی افراد آگاه را نیز گاهی به شک می‌اندازند. 
اگر بخواهید از خودتان، خانواده‌تان و کسب‌وکارتان در برابر کلاهبرداری تلفنی محافظت کنید، باید به‌درستی این تهدیدها را بشناسید و راهکارهای مؤثری برای مقابله با آن‌ها داشته باشید. در ادامه مطلب به انواع کلاهبرداری تلفنی و روش‌های جلوگیری و شکایت از مجرمان پرداخته‌ایم. 

انواع رایج کلاهبرداری تلفنی؛ ترفندهای نو در قالب‌های آشنا 

 تا همین چند سال پیش، کلاهبرداری تلفنی بیشتر محدود به تماس‌هایی ساده بود با محتوایی مثل «شما برنده شده‌اید، شماره کارت را بفرمایید». اما حالا نه‌تنها پیام تماس تغییر کرده، بلکه ابزار، زبان و حتی فناوری مورد استفاده آن‌قدر پیچیده شده که تشخیص تماس واقعی از جعلی گاهی برای حرفه‌ای‌ترین کاربران هم دشوار است. 
به همین دلیل می‌خواهیم در این بخش رایج‌ترین انواع کلاهبرداری تلفنی را بررسی کنیم، روش‌های تشخیص آن را بگوییم و یاد بدهیم که چطور باید با هرکدام مقابله کرد.

 ۱. تماس‌های جعلی از طرف سازمان‌های معتبر؛ تقلیدی حرفه‌ای از اعتماد شما

فرض کنید تلفن شما زنگ می‌خورد و یک صدای مودب، با لحن کاملاً رسمی و جملاتی دقیقاً شبیه زبان سازمان‌ها، خودش را کارمند بانک معرفی می‌کند. می‌گوید مشکلی در حساب شما شناسایی شده و اگر تا ۵ دقیقه دیگر اقدام نکنید، حساب مسدود می‌شود. او حتی شماره حساب شما را هم می‌داند! شما دارید با یک مدل رایج و خطرناک از کلاهبرداری تلفنی مواجه می‌شوید.
مجرم از تکنیک «مهندسی اجتماعی» استفاده می‌کند. یعنی با تکیه بر اطلاعاتی که از منابع مختلف (مثل شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات لو رفته بانک‌ها یا اپلیکیشن‌های متفرقه) جمع‌آوری کرده، حس اعتماد در شما ایجاد می‌کند.
یادمان باشد:

• بانک‌ها، همراه اول، یا هر نهاد دولتی رسمی، هیچ‌گاه اطلاعات حساس را از طریق تماس تلفنی نمی‌خواهند. اگر کسی چنین کاری کرد، سریع تماس را قطع کنید و با شماره رسمی آن سازمان تماس بگیرید.

۲. قرعه‌کشی‌های خیالی با وعده‌های وسوسه‌انگیز

«تبریک می‌گوییم! شما برنده جایزه ۵۰ میلیون تومانی از طرف همراه اول شدید! فقط کافی‌ست اطلاعات کارت بانکی‌تان را وارد کنید تا مبلغ واریز شود.»
این نوع کلاهبرداری تلفنی قرعه‌کشی شاید به ظاهر قدیمی به‌نظر برسد، اما هر روز در حال بروزرسانی هستند. مجرمان گاهی از پنل پیامک انبوه استفاده می‌کنند و پیام‌هایی ارسال می‌کنند که دقیقاً شبیه اطلاعیه‌های واقعی همراه اول یا سایر برندها هستند.< شگرد اصلی‌شان این است که با استفاده از نام برندهای معتبر و ایجاد حس فوریت ("فقط تا یک ساعت دیگر فرصت دارید") اعتماد سازی می‌کنند.
روش مقابله:

• بررسی پیام از نظر املا، لحن و شماره ارسال‌کننده

• تماس با شماره رسمی همراه اول (۹۹۹۰) و استعلام صحت پیام  

 ۳. پلیس فتا یا نهاد امنیتی جعلی؛ تهدید برای تخلیه روانی

 در این سناریو، تماس‌گیرنده با لحن خشک و قاطع، خودش را «سرگرد مرادی از پلیس فتا» معرفی می‌کند. می‌گوید که از حساب شما تراکنشی مشکوک انجام شده و اگر تا چند دقیقه دیگر تأییدیه ندهید، بازداشت می‌شوید!
ترفند اصلی این نوع کلاهبرداری ایجاد رعب و وحشت است و سوءاستفاده از احساس ترس، و گرفتن تصمیمات سریع و ناآگاهانه از قربانی.
یادآوری مهم:

• هیچ نهاد امنیتی‌ای در ایران به‌صورت تلفنی شما را بازداشت نمی‌کند! تمام فرآیندهای قانونی از طریق سامانه ابلاغ قضایی و با دعوت رسمی انجام می‌شود.

 ۴. هشدار درباره مسدودی کارت بانکی یا حساب

 این مدل کلاهبرداری تلفنی کارت بانکی گاهی با پیامکی شروع می‌شود:
«حساب بانکی شما به دلایل امنیتی مسدود شد. جهت رفع مشکل با شماره زیر تماس بگیرید.»
یا گاهی مستقیم تماس می‌گیرند و می‌گویند اگر اطلاعات کارت بانکی، رمز دوم و CVV2 را ندهید، حسابتان برای همیشه بسته می‌شود.
ویژگی این تماس‌ها:

• بیان مشکل امنیتی

• فشار زمانی برای اقدام فوری

• لحن اداری و بعضاً صدای محیطی شبیه تماس واقعی با بانک

 ترفند پیشگیری:

• بانک‌ها هیچ‌گاه اطلاعات بانکی را تلفنی نمی‌گیرند

• هیچ‌گاه کد OTP را با کسی به اشتراک نگذارید

 ۵. تماس‌هایی با وعده فروش بیمه، وام و تسهیلات بانکی

 «ما از بیمه تماس می‌گیریم. فقط با ۵۰ هزار تومان ثبت‌نام، یک بیمه عمر ۲۰۰ میلیونی بگیرید!» یا «وام فوری بدون ضامن!» این روش‌ها بیشتر روی اقشار کم‌درآمد و افراد ناامید اثر می‌گذارد. در این روش از کلاهبرداری تلفنی بیمه یا وام، مجرم از احساس نیاز قربانی به بیمه یا وام سوءاستفاده می‌کند.
دقت داشته باشید که هیچ بیمه‌ای بدون امضای قرارداد رسمی، هیچ بانکی بدون اعتبارسنجی حضوری، خدمات واقعی نمی‌دهد.

ترفندهای روانی مجرمان: وقتی ذهن شما را می‌دزدند

 ترفندهای کلاهبرداری تلفنی بیشتر از آن که معطوف به وسایل دیجیتال باشند، بیشتر به احساسات و ذهن شما حمله می‌کنند. مجرمان با استفاده از تکنیک‌هایی مثل ایجاد حس اضطرار، القای ترس یا حتی تحریک شادی ناگهانی، ذهن‌تان را از منطق دور می‌کنند تا در لحظه تصمیمی بگیرید که بعداً پشیمان شوید.
این مجرمان حرفه‌ای از سه ترفند روانشناختی استفاده می‌کنند:

 ۱. ایجاد حس فوریت

 همه چیز باید همین حالا انجام شود. اگر تا چند دقیقه دیگر اقدامی نکنید، فرصت از دست می‌رود یا عواقب بدی در انتظارتان خواهد بود.

 ۲. استفاده از لحن حرفه‌ای و کلمات مثبت

 مثل تماس‌های واقعی رفتار می‌کنند: «صدای شما در حال ضبط است»، «برای رضایت‌سنجی تماس گرفتیم»، «ما تیم پشتیبانی رسمی هستیم».

 ۳. سوءاستفاده از آسیب‌پذیری عاطفی

 وقتی درگیر مشکلات مالی، بیماری یا شرایط سختی هستید، هوشیاری کاهش می‌یابد. این دقیقاً لحظه‌ای است که کلاهبردار حمله می‌کند.

 روش‌های شناسایی تماس کلاهبرداری تلفنی

 بعد از این که با انواع کلاهبرداری تلفنی آشنا شدید بهتر است با چک‌لیستی ساده آشنا شوید که در شناسایی این کلاه‌برداری‌ها مفید باشند. اگر یکی از موارد زیر در تماس تلفنی بود، هشدار بدهید:

• درخواست اطلاعات بانکی یا رمز

• تماس از شماره‌های ناشناس یا بین‌المللی

• تهدید به بازداشت، مسدودی حساب یا قطع خدمات

• وعده جایزه‌های غیرواقعی یا پیشنهادهای فوری

• اصرار بر اقدام بدون تحقیق یا مشورت
   

روش‌های نوین جعل تماس؛ کلاهبرداری مدرن با ظاهری واقعی

 جرایم تلفنی دیگر محدود به صدای انسان نیست. حالا با پیشرفت تکنولوژی، مجرمان از ابزارهای جدیدی استفاده می‌کنند:

• اسپوفینگ (Spoofing): جعل شماره تماس (مثلاً شماره ۰۲۱ ظاهر می‌شود ولی واقعاً از خارج کشور است)

• هوش مصنوعی صوتی: تقلید صدای نزدیکان یا کارمندان واقعی!

• پیامک با نام برندهای رسمی: پیام‌هایی که از نظر ظاهری کاملاً واقعی‌اند اما منبع آن‌ها جعلی است

• جعل صفحه تماس یا اپلیکیشن: استفاده از برنامه‌هایی که ظاهر تماس واقعی را شبیه‌سازی می‌کنند   

چگونه از کلاهبرداری تلفنی جلوگیری کنیم؟

 پیشگیری همیشه مهم‌تر و ساده‌تر از جبران خسارت است. با وجود رشد کلاهبرداری‌های متنوع، می‌توانید با رعایت چند نکته کاربردی، امنیت خود و خانواده‌تان را تا حد زیادی افزایش دهید. 

 پاسخ ندادن به تماس ناشناس و بین‌المللی

 یکی از اولین راه‌ها برای جلوگیری از گرفتار شدن در کلاهبرداری تلفنی جدید، نادیده گرفتن تماس‌هایی با شماره‌های ناشناس یا بین‌المللی است. بیشتر حملات تلفن کلاهبرداری اینترنتی از طریق تماس‌هایی با پیش‌شماره‌هایی مانند 96+، 22+، یا 91+ صورت می‌گیرد. این تماس‌ها اغلب با صدایی رسمی و مطمئن آغاز می‌شوند، اما هدف نهایی آن‌ها گرفتن اطلاعات بانکی یا فریب عاطفی است.
گاهی مجرمان با استفاده از تکنیک‌هایی مثل Spoofing یا همان جعل شماره، شماره‌ای شبیه به یک شماره داخلی (مثلاً با پیش‌شماره ۰۲۱ یا ۰۹۱۲) نمایش می‌دهند. اما اگر شما منتظر تماس خاصی نیستید یا نمی‌شناسید چه کسی تماس می‌گیرد، بهترین کار این است که اصلاً پاسخ ندهید.

 استفاده از اپلیکیشن‌های شناسایی تماس

اپلیکیشن‌هایی مثل Truecaller، Hiya یا Should I Answer یکی دیگر از راهکارها جلوگیری از کلاهبرداری تلفنی هستند. این اپلیکیشن‌ها با اتصال به پایگاه‌داده‌های جهانی، شماره‌هایی را که کاربران دیگر به‌عنوان مزاحم، تبلیغاتی یا کلاهبرداری گزارش کرده‌اند، شناسایی می‌کنند.
وقتی این اپ‌ها روی گوشی‌تان نصب باشد، در همان لحظه‌ای که تماس می‌گیرید یا تماس دریافت می‌کنید، هشدار می‌دهند که این شماره قبلاً گزارش شده است یا مشکوک است. 
برای جلوگیری از کلاهبرداری تلفنی پلیس فتا، که با لحن تهدیدآمیز و ادعای پیگیری قضایی همراه است، استفاده از این برنامه‌ها در مرحله اول، تماس را مشکوک علامت‌گذاری می‌کند و همین شما را نسبت به اصل تماس محتاط‌تر می‌کند. لازم به ذکر است که در تنظیمات این برنامه‌ها، می‌توانید شماره‌های ناشناس را به‌صورت خودکار بی‌صدا یا بلاک کنید.

 فعال‌سازی هشدار تراکنش بانکی

 یکی از روش‌های مطمئن برای جلوگیری از برداشت غیرمجاز از حساب بانکی، فعال‌سازی هشدار تراکنش لحظه‌ای از طریق پیامک است. با این کار، هرگونه برداشت یا انتقال وجه، حتی به میزان کم، فوراً به شما اطلاع داده می‌شود. 
بسیاری از قربانیان کلاهبرداری تلفنی بیمه یا تماس‌هایی که با عنوان "پرداخت سریع برای دریافت وام یا بیمه" صورت می‌گیرد، زمانی متوجه خالی شدن حساب می‌شوند که چند ساعت از ماجرا گذشته و کار از کار گذشته است.

• توصیه مهم: مطمئن شوید که همه حساب‌های فعال شما به شماره موبایل‌تان متصل هستند و سرویس پیامک آن‌ها فعال است. این اقدام ساده، در مواقع اضطراری تفاوت بزرگی ایجاد می‌کند.

آموزش به خانواده، خصوصاً سالمندان

 آمارها نشان می‌دهد که افراد مسن بیشترین قربانیان مسابقه‌های تلفنی کلاهبرداری یا تماس‌های با وعده قرعه‌کشی بزرگ هستند. 
شما باید به والدین، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها آموزش دهید که هیچ تماس تلفنی رسمی، از آن‌ها اطلاعات شخصی یا بانکی درخواست نمی‌کند. به آن‌ها یاد بدهید که اگر کسی گفت "شما در قرعه‌کشی همراه اول برنده شدید" و اطلاعات خواست، تماس را سریعاً قطع کنند و با شما تماس بگیرند.
مهم‌تر از همه، به آن‌ها توضیح دهید که اگر حتی کسی گفت از طرف پلیس، بانک یا اداره مالیات تماس می‌گیرد، به‌هیچ‌وجه نباید اعتماد کنند، مگر این‌که خودشان از طریق شماره‌های رسمی تماس بگیرند.

اگر قربانی شدید، چه باید بکنید؟

 حالا فرض کنیم که فریب خورده‌اید و اطلاعات بانکی را دادید یا مبلغی را واریز کردید. اول نفس عمیق بکشید و بلافاصله مراحل زیر را طی کنید:

1. تماس با ۰۹۶۲۲ و مسدودسازی کارت بانکی

2. گزارش سریع به پلیس فتا (۰۹۶۳۸۰ یا سایت csirc.fata.gov.ir)

3.  مراجعه حضوری به دادسرای جرایم رایانه‌ای

4. مستندسازی: شماره تماس، زمان، پیامک یا مکالمه ضبط‌شده را ذخیره کنید

فرهنگ‌سازی؛ مهم‌ترین راه ما برای مقابله با کلاهبرداری تلفنی

 آن‌چه به‌طور بنیادین می‌تواند جلوی بسیاری از فریب‌های تلفنی را بگیرد، فرهنگ‌سازی است. کلاهبرداری تلفنی فقط یک تهدید فنی یا مالی نیست، بلکه یک معضل فرهنگی نیز هست که به دلیل نبود آگاهی عمومی رشد می‌کند. 
متأسفانه هنوز بسیاری از مردم، به‌خصوص اقشار آسیب‌پذیر مانند سالمندان یا نوجوانان، به‌درستی از شیوه‌های کلاهبرداری مطلع نیستند. به همین دلیل، گفت‌وگو، آموزش و هشدار دادن در قالب‌های قابل فهم، از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است. 
فرهنگ‌سازی باید با زبانی ساده، قابل درک و حتی جذاب انجام شود. مثلاً می‌توان در مدارس، موضوع کلاهبرداری تلفنی قرعه‌کشی یا کلاهبرداری تلفنی بیمه را در قالب نمایش، انیمیشن یا بازی‌های آموزشی مطرح کرد. در محل کار، می‌توانید با نصب یک بروشور ساده در اتاق استراحت یا ارسال یک ایمیل ماهانه آموزشی، آگاهی همکاران را بالا ببرید. 
۶ اقدام مهم برای فرهنگ‌سازی مؤثر در برابر کلاهبرداری تلفنی:

• برگزاری کارگاه‌های آموزشی کوتاه در مدارس، دانشگاه‌ها و شرکت‌ها

• ساخت و انتشار محتوای آموزشی در شبکه‌های اجتماعی

•  استفاده از تجربیات واقعی مردم برای آموزش

• درگیر کردن نوجوانان و جوانان به‌عنوان سفیران آگاهی

• ایجاد مطالب ساده و قابل‌فهم برای سالمندان

•  تأکید بر گزارش کلاهبرداری تلفنی 

    
سخن پایانی؛ اعتماد هوشمندانه داشته باشید

کلاهبرداران تلفنی با مهارت و خلاقیت بالا عمل می‌کنند، اما چیزی که مانع موفقیت آن‌ها می‌شود، آگاهی و احتیاط شما است. هیچ‌گاه اطلاعات بانکی یا شخصی خود را در تماس تلفنی فاش نکنید، فریب وعده‌های بزرگ و غیرمنتظره را نخورید، و در مواقع تردید، به‌جای تصمیم عجولانه، با یک فرد معتمد مشورت کنید. 
به یاد داشته باشید که هیچ سازمانی از شما اطلاعات محرمانه درخواست نمی‌کند و تنها شماره رسمی همراه اول، ۹۹۹۰ است. اگر تماسی برای‌تان مشکوک بود، سکوت کرده، تماس را قطع کنید و حتماً تحقیق کنید. 

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا کلاهبرداری تلفنی همراه اول واقعاً وجود دارد؟

 بله، برخی تماس‌ها با عنوان همراه اول و وعده هدیه یا اینترنت رایگان صورت می‌گیرند. شماره رسمی فقط ۹۹۹۰ است.

۲. مسابقه تلفنی کلاهبرداری چطور انجام می‌شود؟

 با تماس یا پیام اعلام می‌کنند در مسابقه‌ای برنده شده‌اید. هدف‌شان گرفتن اطلاعات بانکی شماست.

۳. از کجا بفهمیم پیام قرعه‌کشی واقعی نیست؟

کلاهبرداری تلفنی قرعه‌کشی با وعده جایزه فوری و درخواست اطلاعات مالی همراه است. همیشه شک کنید.

۴. بعد از دادن اطلاعات کارت بانکی چه کنیم؟

سریع با ۰۹۶۲۲ تماس بگیرید و کارت را مسدود کنید. بعد هم گزارش را به پلیس فتا بدهید.

۵. آیا تماس با پیش‌شماره بین‌المللی خطرناک است؟

اغلب تماس‌های بین‌المللی ناخواسته، بخشی از کلاهبرداری تلفنی هستند. پاسخ ندهید و شماره را مسدود کنید.