تاریخچه هوش مصنوعی از خیال تا واقعیت

پیدا و پنهان تاریخچه هوش مصنوعی

هوش مصنوعی زیرمجموعه‌ای از علوم کامپیوتر است. این فناوری بر هوش غیرانسانی مبتنی بر ماشین تمرکز دارد. به زبان ساده ماشین‌ها می‌توانند داده‌های خارجی که در اختیارشان قرار می‌گیرند را آنالیز و تفسیر کنند. سپس داده‌های مورد نیاز را از آن‌ها استخراج کنند.
قدرت یادگیری موضوع مهم دیگری است که زمینه را برای توسعه هوش مصنوعی فراهم می‌کند. به‌عبارت ماشین‌ها می‌توانند در گذر زمان با در اختیار گرفتن داده‌های بیشتر، ایرادات خود را برطرف کرده و کامل‌تر شوند.
ماشین‌های هوش مصنوعی کاملاً از عملکرد مشابه روش‌های شناختی انسان تقلید می‌کنند. به‌عبارت دیگر مفهوم این فناوری بر قابلیت تکرار و مکانیزه شدن فرآیند تفکر در انسان استوار است.
شاید کمی عجیب به‌نظر برسد؛ اما آغاز تاریخچه هوش مصنوعی به دهه اول قرن 18 میلادی برمی‌گردد. برخلاف تصور رایج نخستین بار، این فیلسوفان بودند که به دنبال راهی برای مکانیزه کرده تفکر انسان رفتند. در کنار فلاسفه، ریاضی‌دانان نیز دست به‌کار شدند. نتایج فعالیت‌های ابتدایی، اختراع رایانه دیجیتال قابل برنامه ریزی بود. این ماشین که با نام رایانه آتاناسوف بری (ABC) شناخته می‌شود، در دهه 1940 میلادی اختراع شد. 
بعد از عملیاتی شدن این ایده، جرقه ساخت نوعی مغز الکترونیکی یا نوع موجود هوش مصنوعی در ذهن دانشمندان روشن شد. با گذشته حدود یک دهه، ریاضی‌دانی به‌نام آلن تورینگ یک آزمایش را طراحی کرد. در قلب این آزمایش توانایی ماشین در تکرار اعمال انسانی اندازه‌گیری شد. نکته قابل توجه اینکه عملیات انجام شده از سوی ماشین تفاوت چندانی با رفتار انسانی نداشت.
اصطلاح Artificial Intelligence برای نخستین بار توسط یک دانشمند علوم شناختی و کامپیوتر یعنی جان مک کارتی در اواسط دهه 1950 میلادی در یک کنفرانس تابستانی در کالج دارتموث ابداع شد. این کنفرانس را می‌توان نقطه‌ای عطفی در سرمایه‌گذاری‌های کلان برای تحقیقات در زمینه هوش مصنوعی عنوان کرد.
بعد از دهه 1950 روند رو به‌رشد فناوری هوش مصنوعی سرعت پیدا کرد. دانشمندان، برنامه‌نویسان و نظریه‌پردازان زیادی در تقویت ادراک عمومی و تخصص از این فناوری گام‌های موثری برداشتند. به‌طوری که هر سال یافته‌ها و نوآوری‌های جدیدی پدید می‌آمد. همه این پیشرفت‌ها باعث شدند تا هوش مصنوعی از مفهومی انتزاعی و غیرقابل دستیابی، به واقعیتی ملموس و جاری در زندگی فعلی ما تبدیل شود. 

رویدادهای کلیدی در تاریخچه هوش مصنوعی 

کمابیش خیلی از ما با اتفاقات و پیشرفت‌های هوش مصنوعی در قرن‌های 20 و 21 آشنا هستیم. نکته شگفت‌آور این است که چگونه بسیاری از مردم صدها سال قبل درباره این مفهوم فکر می‌کردند و به‌ توصیف آن می‌پردازند. بیابید با هم چند رویداد کلیدی و مهم در تاریخچه هوش مصنوعی را مرور کنیم.

تاریخچه هوش مصنوعی از 380 سال قبل از میلاد تا ابتدای قرن بیستم 

در پهنه تاریخ، ریاضی‌دانان، متخصصان علوم دینی، فلاسفه و... درباره تکنیک‌های مکانیکی، ماشین‌های محاسباتی و سیستم‌های عددی فکر کرده و نظریاتی را بیان کرده‌اند. همگی این نظریات حول یک محور ثابت یعنی امکان تبلور تفکر مکانیزه انسان در موجودات غیرانسانی می‌چرخیدند.
ادبیات معمولاً یکی از بسترهای تولد فناوری‌های جدید در قاب خیال است. تصاویر و متون خاصی درباره ماشین‌های کامپیوتری به‌صورت گسترده در اوایل دهه 1700 میلادی منتشر شد. به‌عنوان مثال می‌توان به رمان سفرهای گالیور اثر جاناتان سویفت اشاره کرد. در این رمان نام دستگاهی به‌نام موتور به میان می‌آید که یکی از نخستین ارجاعات به‌فناوری مدرن رایانه است. رایانه توصیف شده در رمان سفرهای گالیور به‌حدی در انجام عملیات مکانیکی قدرتمند بود که حتی کم استعدادترین افراد نیز با استفاده از آن می‌توانستند کارهای خود را انجام دهند.
رمان دیگری در سال 1872 به‌نام Erewhon توسط ساموئل باتلر منتشر شد که حول یک ایده محوری می‌چرخید. ایده این رمان ایجاد پتانسیل در ماشین‌ها برای دستیابی به آگاهی در آینده بود. موضوعی که امروز یکی از بحث‌های داغ در زمینه کارشناسی به‌حساب می‌آید.

تاریخچه هوش مصنوعی از 1900 تا 1950 میلادی 

با آغاز قرن بیستم میلادی، سرعت رشد دانش در زمینه هوش مصنوعی سرعت گرفت. کارل چاپک مفهومی به‌عنوان ربات را برای نخستین بار در نمایش‌نامه‌ای با نام ربات‌های جهانی Rossum در سال 1921 مطرح کرد. ربات‌های او در محیط کارخانه توسط انسان ساخته می‌شدند. از این پس عبارت رمان به‌عنوان یک ایده محوری در بسیاری از تحقیقات علمی و آثار هنری مورد استفاده قرار گرفت.
در سال 1927 ربات‌ها برای نخستین بار روی پرده نقره‌ای خودنمایی کردند. فیلمی به‌نام متروپلیس به‌کارگردانی فریتز لانگ روی پرده رفت که در آن دختری رباتیک نقش اول را بر عهده داشت. این ربات از نظر فیزیکی هیچ تفاوتی با همتاهای انسانی خود نداشت و قابل تشخیص نیز نبود. نکته ماجرا این است که این ربات انسان نما در نهایت به‌شهر برلین حمله و آن را نابود می‌کند.
اولین ربات واقعی ساخته شده در دنیا توسط یک زیست شناس ژاپنی به‌نام ماکوتو نیشیمورا ساخته شد. نام این ربات Gakutensoku بود. اگر قرار باشد ترجمه‌ای از این کلمه بیان کنیم، بهترین تعبیر یادگیری از قوانین طبیعت است. این ربات می‌توانست از قوانین طبیعت یاد بگیرد و ارتقا پیدا کند. از جمله حرکات آن می‌توان به حرکت دست، سر و همچنین تغییر حالات چهره‌اشاره کرد.
کامپیوتر آتاناسوف بری نیز با هزینه 650 دلاری برای نخستین بار توسط جان وینسنت آتاناسوف و کلیفورد بری در دانشگاه ایالتی آیووا آمریکا در سال 1939 ساخته شد. جالب است بدانید که این کامپیوتر حدود 700 پوند وزن داشت و همزمان قادر بودن 29 معادله خطی با 29 مجهول را حل کند.
در سال 1949 کتاب دیگری با نام مغزهای غول پیکر یا ماشین‌هایی که فکر می‌کنند، منتشر شد. این کتاب توسط یک دانشمند کامپیوتر به نام ادموند برکلی به‌رشته تحریر درآمد. نویسنده در این کتاب بیان می‌کند که ماشین‌ها به‌طور فزاینده‌ای قادر به‌مدیریت حجم بالایی از اطلاعات در زمان کوتاه هستند. سپس او عملکرد ماشین‌ها را با مغز انسان مقایسه می‌کند. در پایان کتاب نویسنده نتیجه می‌گیرد که یک ماشین قادر به فکر کردن است.

تاریخچه هوش مصنوعی در دهه 1950 میلادی

دهه 1950 را می‌توان نقطه عطفی در تاریخچه هوش مصنوعی دانست. چرا که در این دوره زمانی بسیاری از پیشرفت‌های برآمده از تحقیقات نظری در عمل محقق شدند. در سال 1950 کلود شانون که به‌عنوان پدر نظریه اطلاعات شناخته می‌شود، یک برنامه کامپیوتری برای بازی شطرنج منتشر کرد. در سال 1952 یک برنامه کامپیوتری دیگر برای بازی چکرز رونمایی شد که به‌صورت مستقیم نحوه انجام بازی را یاد گرفته و با عامل انسانی وارد رقابت می‌شد.
اولین برنامه کامپیوتری هوش مصنوعی در سال 1955 توسط سه فرد با نام‌ها آلن نیوول (محقق)، هربرت سایمون (اقتصاددان) و کلیف شاو (برنامه‌نویس) منتشر شد. پس از نوبت به توسعه زبان برنامه‌نویسی لیسپ (Lisp) توسط مک کارتی در سال 1958 رسید. جالب است بدانید که این زبان هنوز محبوب‌ترین زبان برنامه‌نویسی برای محققان در زمینه هوش مصنوعی به شمار می‌رود. در سال 1959 نیز مفهوم یادگیری ماشین برای نخستین بار مطرح شد.

تاریخچه هوش مصنوعی در دهه 1960 میلادی

نوآوری در زمینه هوش مصنوعی در دهه 1960 میلادی شتاب بیشتری پیدا کرد. زبان‌های برنامه‌نویسی و ربات‌های زیادی ابداع شدند. ضمن اینکه سینما نیز در زمینه هوش مصنوعی پیشگام بود و فیلم‌های بسیار زیادی در این زمینه روی پرده نقره‌ای رفتند.
جنرال موتورز برای نخستین بار از یک ربات صنعتی به‌نام یونیمیت که توسط جورج دیول ساخته شده بود، در خط تولید خود استفاده کرد. این ربات مسئولیت‌هایی نظیر قالب‌گیری ریخته‌گری و همچنین جوشکاری قطعات روی ماشین‌ها را برعهده داشت. در سال 1961 یک دانشمند علوم کامپیوتر به نام جیمز اسلاگل یک برنامه محاسباتی پیشرفته با نام سینت (Saint) را رونمایی کرد.
برنامه دیگری با نام استیودنت (Student) در سال 1964 توسط دانیل بابرو با زبان لیسپ ایجاد شد که در زمینه حل مسائل جبر کاربرد داشت. برنامه تعاملی هوش مصنوعی به نام الیزا (Eliza) توسط جوزف وایزنباوم در سال 1965 رونمایی شد که به‌زبان انگلیسی با انسان وارد گفتگو می‌شد. همچنین در سال 1968 نیزتری وینوگراد در مقام استاد علوم کامپیوتر یک برنامه رایانه‌ای اولیه به زبان طبیعی با نام شردلو (Shrdlu) ایجاد کرد.

تاریخچه هوش مصنوعی در دهه 1970 میلادی 

تاریخچه هوش مصنوعی در دهه 70 میلادی نیز پر از پیشرفت‌های چشمگیر است. اولین ربات انسان نما با نام WABOT-1 در سال 1970 در دانشگاه واسدا ژاپن ساخته شد. این ربات اندام متحرک داشت و از توانایی دیدن و مکالمه برخوردار بود.
فیلم معروف جنگ ستارگان ساخته جورج لوکاس در سال 1977 رونمایی شد که در نوع خود انقلابی در زمینه ساخت فیلم‌های سینمایی بر اساس ربات‌ها و موجودات فرازمینی بود. در سال 1979 نیز ربات استنفورد با قابلیت کنترل از راه دور ساخته شد. این ربات با استفاده از کنترل موفق شد ظرف مدت زمان 5 ساعت از یک اتاق مملو از صندلی بدون دخالت انسان عبور کند. در نوع خود استنفورد را می‌توان اولین نمونه از ربات‌های خودران دانست.

تاریخچه هوش مصنوعی در دهه 1980 میلادی

در دهه 1980 میلادی برگی متفاوت در تاریخچه هوش مصنوعی رقم می‌خورد. دولت‌ها با عدم رضایت از نتیجه سرمایه‌گذاری‌های سنگین خود در این زمینه، بودجه‌های تحقیقاتی خود را کاهش دادند. به تبع این تصمیم انگیزه و علاقه محققان برای فعالیت در زمینه هوش مصنوعی در این دهه روبه‌کاهش گذاشت.
در سال 1980 میلادی نسل دوم ربات WABOT-2 در ژاپن رونمایی شد. این ربات علاوه بر برقراری ارتباط با انسان، توانایی آواز خواندن نیز داشت. ژاپنی‌ها جزء معدود کشورهایی بودند که در این دهه به سرمایه‌گذاری‌های خود در زمینه هوش مصنوعی ادامه داد. وزارت تجارت و صنعت ژاپن حدود 850 میلیون دلار برای یک پروژه در زمینه ساخت رایانه‌هایی با قابلیت مکالمه، ترجمه زبان، تفسیر تصاویر و استدلال‌های انسانی سرمایه‌گذاری کرد.
در سال 1986 مرسدس بنز یکون بدون راننده مجهز به دوربین و سنسور را به سرپرستی ارنست دیکمن ساخت و روانه بازار کرد. ای خودرو می‌توانست با سرعت 55 مایل در ساعت در یک جاده بدون مانع حرکت کند. نخستین چت بات نیز در سال 1988 راه‌اندازی شد. رولو کارپنتر دو چت بات با نام‌ها Jabberwocky و Cleverbot را معرفی کرد. این چت بات‌ها توانایی چت مشابه انسان را داشتند.

تاریخچه هوش مصنوعی در دهه 1990 میلادی

تاریخچه هوش مصنوعی در پایان هزاره دوم میلادی همچنان در مسیر پیشرفت گام برمی‌داشت. در سال 1997 نوعی معماری شبکه عصبی تکراری توسعه پیدا کرد که برای شناسای دست خط و همچنین تشخیص گفتار انسان مورد استفاده قرار می‌گرفت. برای نخستین بار در سال 1997 یک برنامه کامپیوتری هوش مصنوعی در بازی شطرنج موفق شد یکی از قهرمانان جهان در زمینه شطرنج را شکست دهد.
در سال 1999 شرکت سونی یک ربات هوش مصنوعی در قالب سگ خانگی را به قیمت 2000 دلار طراحی کرد. این ربات با قابلیت یادگیری ماشین، می‌توانست از طریق تعامل با محیط و انسان مهارت‌های خود را تقویت کند. به‌عنوان مثال می‌توانست در برقراری ارتباط با اسنان به 100 فرمان صوتی پاسخ مناسب دهد.

تاریخچه هوش مصنوعی از سال 2000 تا 2010 میلادی

پروفسور سینتیا بریزیل موفق شد در سال 2000 میلادی رباتی به نام کیسمت (Kismet) را معرفی کند که احساسات انسانی را از روی چهره تشخیص می‌داد و مشابه آن را شبیه‌سازی می‌کرد. شرکت هوندا نیز در همین سال ربات انسان نمای خود را با نام ASIMO رونمایی کرد.
یکی دیگر از فیلم‌های معروف در زمینه هوش مصنوعی با نام A. I. در سال 2001 به‌کارگردانی استیون اسپیلبرگ ساخته شد. در این فیلم شما با یک ربات انسان نما مواجه می‌شوید که قادر است یکی از پیچیده‌ترین احساسات انسانی یعنی عشق ورزیدن را از خود نشان دهد.
در سال 2004 ربات‌های فضانورد ناسا با نام‌های Spirit و Opportunity بدون دخالت انسانی در سطح مریخ حرکت کردند. در سال 2009 شرکت گوگل به‌صورت مخفیانه ماشین خودران بدون راننده خود را تولید و آزمایش کرد. هرچند اخبار مربوط به این موضوع را در سال 2014 منتشر نمود.

تاریخچه هوش مصنوعی از سال 2010 تا به امروز

به جرئت می‌توان تاریخچه هوش مصنوعی را به دو قسمت قبل از سال 2010 و بعد از آن تقسیم کرد. در این سال‌ها اتفاقات زیادی رخ داده است. ما در اینجا صرفاً به چند مورد از اتفاقات مهم که کمتر به آن‌ها اشاره شده است، می‌پردازیم.
در سال 2010 برای نخستین بار شرکت مایکروسافت یک ابزار کاربردی را برای کنسول ایکس باکس 360 با نام Kinect معرفی کرد. این دستگاه قادر بود که حرکت بدن انسان را با استفاده از یک دوربین سه بعدی و تشخیص مادون قرمز تشخیص داده و در محیط بازی پیاده کند.
در سال 2011 شرکت اپل دستیار مجازی در سیستم عامل‌های iOS را با نام سیری منتشر کرد. سیری از یک رابط کاربری به زبان طبیعی برای استنباط، مشاهده، پاسخ و توصیه به کاربر انسانی خود استفاده می‌کند. ضمن اینکه با فرمان‌های صوتی کاربر سازگار است و تجربه فردی و اختصاصی را برای کاربرد رقم می‌زند.
در سال 2013 یک سیستم یادگیری ماشین معناگرا با نام نیل (Neil) توسط تیمی تحقیقاتی در دانشگاه کارنگی ملون رونمایی شد که می‌توانست روابط بین تصاویر مختلف را مقایسه و آنالیز کند. در سال 2015، ایلان ماسک، استیون هاوکینگ و استیو وزنیاک به همراه 3000 نفر دیگر نامه سرگشاده‌ای را امضا کردند که توسعه و استفاده از سلاح‌های خودمختار (برای اهداف جنگ) را ممنوع می‌کرد. بماند که این نامه چیزی جز نوشته‌ای روی کاغذ باقی نماند.
اولین شهروند ربات با نام سوفیا توسط شرکت هانسون ربوستیک در سال 2016 ساخته شد. چیزی که سوفیا را ربات‌های انسان نمای قبلی متمایز می‌کند، ظاهر کاملاً انسانی آن است. ضمن اینکه قابلیت دیدن، ایجاد حالات چهره و برقراری ارتباط از طریق هوش مصنوعی در سوفیا وجود دارد.
در سال 2018، هوش مصنوعی پردازش زبان علی بابا در آزمون خواندن و درک مطلب استنفورد از هوش انسانی پیشی گرفت. پردازش زبان علی‌بابا امتیاز 82.44 در مقابل 82.30 در مجموع 100000 سؤال را به دست آورد. در همین سال، سامسونگ یک دستیار مجازی با نام Bixby معرفی کرد. عملکردهای Bixby به‌گونه‌ای است که کاربر می‌تواند با آن صحبت کند و سؤالات خود را مطرح کرده و پاسخ دریافت کند. در این سال‌ها نیز که چت بات‌های مشهوری مانند چت جی پی تی (ChatGPT) سروصدای زیادی را به‌راه‌انداخته‌اند.

کلام پایانی

در این مطلب به‌بررسی تاریخچه هوش مصنوعی پرداختیم. همان‌طور که مشاهده کردید اتفاقات ریز و درشت بسیار زیادی در سال‌های متمادی دست به دست یکدیگر داده‌اند تا فناوری AI در شرایط کنونی قرار گرفته است. به‌نظر می‌رسد که مسیر پیش روی این فناوری با سرعت به‌مراتب بالاتری از گذشته طی خواهد شد. پیش‌بینی شما از آینده هوش مصنوعی چیست؟ آیا باید منتظر در گرفتن رقابت بین انسان و ربات‌ها در آینده نزدیک باشیم؟