کد IMEI چیست و چه کاربردی دارد؟

دنیای دیجیتال شامل ابزارها، شبکه‌ها و فناوری‌های بی‌شماری است که همه آن‌ها به‌نوعی به هم متصل‌اند و ردپایی از کاربران خود به جا می‌گذارند. در این فضا، هیچ چیزی کاملاً پنهان نمی‌ماند؛ چرا که هر دستگاه و هر کاربر به نوعی شناسه منحصربه‌فرد دارد که هویت آن‌ها را مشخص می‌کند. یکی از مهم‌ترین این شناسه‌ها، کد IMEI است که مانند شناسنامه گوشی عمل می‌کند. اهمیت این کد به حدی است که می‌تواند در جلوگیری از قاچاق، پیگیری گوشی‌های سرقتی، ردیابی و حتی احراز اصالت دستگاه نقشی تعیین‌کننده داشته باشد. در ادامه، با جزئیات بیشتری با این کد حیاتی و کاربردهای آن آشنا می‌شوید.

تعریف کد IMEI و ماهیت آن 

کد IMEI (مخفف International Mobile Equipment Identity) یا همان شناسه بین المللی تجهیزات موبایل، یک شماره ۱۵ رقمی منحصربه‌فرد است که در زمان تولید توسط سازنده به هر گوشی اختصاص داده می‌شود. این کد در واقع مانند اثر انگشت گوشی یا شماره شناسنامه دستگاه عمل می‌کند؛ تغییرناپذیر، یکتا و مختص همان تلفن همراه.

• گوشی‌های دو سیم‌کارته، دو کد IMEI مجزا دارند (یکی برای هر اسلات سیم‌کارت).
• تغییر این کد غیرقانونی است و در جرایم سایبری اغلب برای مخفی کردن هویت دستگاه از آن سوءاستفاده می‌شود.
• IMEI به هیچ وجه اطلاعات شخصی کاربر مانند شماره تماس یا داده‌های ذخیره‌شده روی گوشی را در بر ندارد؛ بلکه صرفاً هویت گوشی را مشخص می‌کند.

آشنایی با تاریخچه کد IMEI  

کد IMEI برای اولین بار در سال ۱۹۹۲ توسط «انجمن GSM» معرفی شد. هدف از ایجاد این کد، داشتن یک شناسه سخت‌افزاری یکتا برای هر دستگاه تلفن همراه بود تا امکان شناسایی و ردیابی گوشی‌ها در سطح جهانی فراهم شود. قبل از آن، اپراتورها بیشتر بر اساس سیم‌کارت و شماره تلفن کاربران را مدیریت می‌کردند، اما به‌محض این‌که سیم‌کارت عوض می‌شد، هیچ راهی برای پیگیری خود دستگاه وجود نداشت. 
این ضعف امنیتی راه را برای کلاهبرداری و حتی استفاده غیرقانونی از گوشی‌های سرقتی هموار می‌کرد و اهمیت پیدا کردن راه های پیدا کردن گوشی سرقت شده را آشکار می‌ساخت.
در کشورهای اروپایی و سپس در ایالات متحده، این کد تبدیل به مرجع اصلی برای شناسایی اصالت دستگاه شد و بانک‌های اطلاعاتی بین‌المللی شکل گرفتند تا گوشی‌های مسروقه یا قاچاق، با استعلام IMEI شناسایی شوند. از سال ۲۰۰۴ به بعد، طرح‌های رجیستری در بسیاری از کشورها به کمک همین کد اجرا شد؛ به گونه‌ای که هیچ گوشی بدون ثبت IMEI معتبر، اجازه اتصال به شبکه‌های مخابراتی را پیدا نمی‌کرد.
امروزه کد IMEI در سطح کلان به اپراتورها و نهادهای امنیتی کمک می‌کند تا ارتباطات مشکوک، تقلب‌های تلفنی و جرایم سازمان‌یافته را راحت‌تر شناسایی کنند.

ساختار کد IMEI چگونه است؟ 

کد IMEI به‌صورت زیر ساخته می‌شود:
WW-XXXXXX-YYYYYY-Z

• WW-XXXXXX (۸ رقم اول): نشان‌دهنده TAC یا Type Allocation Code، که سازنده و مدل دقیق دستگاه را مشخص می‌کند.
• YYYYYY (۶ رقم بعدی): شماره سریال منحصربه‌فرد دستگاه.
• Z (رقم آخر): رقم کنترلی برای اعتبارسنجی.

اهمیت و کاربردهای کد IMEI 

شناسه جهانی تجهیزات سیار (IMEI) در حوزه‌های مختلفی اهمیت دارد، برای مثال:

شناسایی دستگاه توسط اپراتورها 

اپراتورهای مخابراتی با استفاده از IMEI می‌توانند دستگاه‌هایی را که به شبکه وصل می‌شوند، شناسایی کنند. این مکانیزم به اپراتور کمک می‌کند تا گوشی‌های غیرمجاز را از دسترسی به شبکه منع کند و خدمات خود را تنها به دستگاه‌های معتبر ارائه دهد.

ردیابی گوشی پس از سرقت 

در صورت سرقت گوشی، می‌توان کد IMEI را به اپراتور و پلیس گزارش داد تا دستگاه مسدود شود. حتی اگر سیم‌کارت تعویض شود، گوشی امکان برقراری ارتباط نخواهد داشت.

استعلام مالکیت و رجیستری گوشی 

در ایران، رجیستری گوشی‌ها به کمک کد استعلام مالکیت گوشی در سامانه همتا انجام می‌شود. اگر IMEI ثبت نشده باشد، گوشی به شبکه وصل نمی‌شود.

بررسی اصالت دستگاه و گارانتی 

کد IMEI ابزار مهمی برای کاربران در خرید گوشی‌های نو یا دست‌دوم است. با وارد کردن آن در سایت‌های رسمی می‌توان متوجه شد دستگاه قفل شبکه دارد یا خیر، تحت گارانتی است یا قبلاً سرقتی گزارش شده است. این ویژگی برای کسانی که قصد خرید گوشی کارکرده دارند حیاتی است.

کمک به پلیس در جرایم فضای مجازی 

پلیس فتا با کمک این کد می‌تواند دستگاه‌های مورد استفاده در جرایم سایبری یا ردیابی موبایل سرقتی را شناسایی کند.

داستانی واقعی از نادیده گرفتن IMEI گوشی؛ بررسی یک بیدقتی! 

برای این‌که بیشتر به اهمیت IMEI گوشی پی ببرید، یک داستان واقعی را مرور می‌کنیم؛ ماجرایی که از دل پرونده‌های اداره مکاتبات قضایی و با همکاری کارشناسان اپراتور همراه اول بیرون آمده است.
شبی در احمدآباد مستوفی، یحیی، راننده کامیون، از مشکلات مالی و خرابی‌های مداوم ماشینش گلایه می‌کرد. برای جبران هزینه‌ها، او گوشی قدیمی‌اش را به‌صورت قسطی به گل‌احمد فروخته بود. اما نیمه‌شب، وقتی مقصود، نگهبان گاراژ، آن گوشی را از گل‌احمد گرفت، ماجرا رنگ دیگری گرفت. او با همان گوشی تماس‌هایی برای هماهنگی قاچاق برقرار کرد و بسته‌های مواد را در لاستیک یحیی جاساز نمود.
با یورش پلیس، ۱۲ کیلو و ۷۰۰ گرم مواد مخدر کشف شد. بدتر از همه این‌که گوشی مورداستفاده، در سامانه همتا به نام یحیی ثبت بود. در دادگاه، دادستان او را متهم ردیف اول معرفی کرد: مواد در کامیونش پیدا شده بود و گوشی نیز به نام او بود. خانواده‌اش تلاش کردند ثابت کنند که یحیی مدت‌ها پیش گوشی را واگذار کرده، اما شواهد فنی علیه او بسیار سنگین به نظر می‌رسید.
در نهایت بررسی‌های دقیق پلیس فتا و اپراتور همراه اول نشان داد که تماس‌های مشکوک از مکانی دیگر برقرار شده و حضور یحیی در آن محل غیرممکن بوده است. همین تناقض، کلید آزادی او شد. قاضی در حکم نهایی هشدار داد: «بی‌دقتی در واگذاری گوشی می‌تواند زندگی‌تان را نابود کند. کد IMEI حتی از سیم‌کارت هم مهم‌تر است؛ اگر گوشی را می‌فروشید یا می‌بخشید، مالکیت IMEI را هم منتقل کنید.»

IMSI چیست؟ 

کدی دیگر در دنیای ارتباطات سیار وجود دارد که آن را IMSI (International Mobile Subscriber Identity) می‌نامند. بسیاری کاربران، به‌اشتباه آن را با IMEI یکی می‌دانند، در حالی‌که این دو کد نقش‌های کاملاً متفاوتی دارند. اگر IMEI به سخت‌افزار گوشی مربوط باشد، IMSI در واقع به هویت سیم‌کارت و مشترک تلفن همراه متصل است.
هر سیم‌کارت دارای یک کد IMSI است که ۱۵ رقم دارد و هنگام روشن شدن گوشی، به شبکه اپراتور ارسال می‌شود. شبکه از این کد برای احراز هویت مشترک، شناسایی کشور و اپراتور صادرکننده سیم‌کارت، و همچنین مدیریت خدمات مخابراتی مانند تماس، پیامک و اینترنت استفاده می‌کند.

تفاوت کد IMEI و IMSI 

در جدول زیر می‌توانید تفاوت‌های کد IMEI و IMSI را در یک نگاه مطالعه کنید:

 به زبان ساده، IMEI هویت گوشی است و IMSI هویت سیم‌کارت.

نقش کد IMEI در رجیستری گوشی 

طرح رجیستری در ایران نقطه عطفی در کنترل قاچاق موبایل و ساماندهی بازار گوشی‌های همراه بوده است. اجرای این طرح بدون استفاده از کد IMEI عملاً امکان‌پذیر نبود، زیرا این شناسه بین‌المللی، تنها راه شناسایی منحصربه‌فرد هر گوشی به شمار می‌رود. در واقع رجیستری مانند سند رسمی مالکیت برای تلفن همراه است و به کمک IMEI، ارتباط قانونی بین کاربر و دستگاه ثبت می‌شود.
با اجرای این طرح، بسیاری از مشکلاتی که در گذشته برای کاربران به وجود می‌آمد، از جمله فعال نشدن گوشی‌های قاچاق یا نبود خدمات پس از فروش معتبر، به حداقل رسید. اکنون دیگر خرید گوشی بدون ثبت در سامانه همتا، مساوی است با پرداخت هزینه‌ای برای یک دستگاه خاموش که پس از مدتی به هیچ شبکه‌ای متصل نخواهد شد. در این طرح:

ثبت IMEI توسط فروشنده 

اولین مرحله در چرخه رجیستری، ثبت شناسه یکتا گوشی توسط فروشنده در سامانه همتاست. این کار به‌عنوان یک الزام قانونی، تضمین می‌کند که گوشی وارداتی از مسیر رسمی وارد کشور شده و مجوز لازم را دریافت کرده است. اگر فروشنده از انجام این مرحله سر باز بزند، گوشی عملاً کارایی خود را از دست می‌دهد.

استعلام مالکیت گوشی توسط خریدار 

پس از ثبت در سامانه، خریدار باید با شماره‌گیری کد دستوری USSD یا استفاده از اپلیکیشن همتا، کد استعلام مالکیت گوشی را بررسی کند. این کار در واقع همان تطابق دادن هویت گوشی با مالک جدید است. اگر این مرحله انجام نشود، حتی گوشی‌های وارداتی قانونی هم پس از مدتی از شبکه خارج خواهند شد.

پیامدهای عدم ثبت IMEI 

اگر گوشی ثبت نشده باشد، شبکه مخابراتی آن را شناسایی نمی‌کند. از همین رو، هیچ سیم‌کارتی روی دستگاه فعال نمی‌شود و کاربر امکان برقراری تماس، ارسال پیامک یا استفاده از اینترنت همراه را از دست می‌دهد.

روش‌های پیدا کردن کد IMEI در گوشی‌های مختلف 

کد IMEI همیشه در دسترس است و کاربر می‌تواند به چند روش مختلف آن را بیابد. 

شماره‌گیری کد دستوری 

ساده‌ترین روش، شماره‌گیری کد *#06# روی صفحه شماره‌گیر است. این دستور روی تمامی برندها و مدل‌ها کار می‌کند و شماره IMEI بلافاصله نمایش داده می‌شود.

تنظیمات آیفون 

در گوشی‌های اپل، می‌توان با رفتن به مسیر:

• Settings > General > About

به راحتی IMEI را مشاهده کرد. این مسیر دقیقاً مانند چک کردن سریال نامبر سایر دستگاه‌های اپل طراحی شده است.

تنظیمات گوشی‌های سامسونگ و شیائومی 

در دستگاه‌های اندرویدی، با رفتن به:

• Settings > About Phone > Status

یا بخش Device Information می‌توان کد IMEI را یافت. بسته به نسخه سیستم‌عامل، مسیر ممکن است کمی متفاوت باشد.

برچسب روی جعبه 

سازندگان، کد IMEI را روی جعبه اصلی دستگاه چاپ می‌کنند. این روش زمانی کاربرد دارد که گوشی روشن نمی‌شود یا به منوها دسترسی ندارید.

حک روی بدنه گوشی 

در برخی مدل‌های قدیمی‌تر یا برخی برندها، کد IMEI روی tray سیم‌کارت یا زیر باتری حک شده است. این ویژگی امروز کمتر رایج است، اما همچنان در برخی مدل‌های اقتصادی یا بازارهای خاص دیده می‌شود.

نکات امنیتی مرتبط با کد IMEI 

کد IMEI همانند یک شماره ملی برای گوشی است. از همین رو حفاظت از آن اهمیت زیادی دارد. اگرچه این کد به تنهایی داده‌های خصوصی شما را فاش نمی‌کند، اما سوءاستفاده از آن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.

ضرورت محرمانگی 

هرگز کد IMEI گوشی خود را به‌صورت عمومی در شبکه‌های اجتماعی منتشر نکنید. مجرمان سایبری می‌توانند با استفاده از این کد، سناریوهایی برای جعل مالکیت یا حتی کلون کردن دستگاه طراحی کنند.

نگهداری امن و پشتیبان‌گیری 

بهترین کار این است که بلافاصله پس از خرید گوشی، کد IMEI آن را یادداشت و در جایی امن ذخیره کنید. در صورت ردیابی گوشی پس از سرقت، این کد تنها مدرک شناسایی دستگاه نزد اپراتور و پلیس است.

غیرقانونی بودن تغییر یا کلون کردن 

تغییر IMEI، حتی اگر از نظر فنی ممکن باشد، یک عمل مجرمانه است. در بسیاری از کشورها مجازات سنگینی برای آن در نظر گرفته شده است، زیرا این کار اغلب برای پنهان کردن موبایل سرقتی یا استفاده در جرایم فضای مجازی انجام می‌شود.

جمع‌بندی 

کد IMEI یک عدد ۱۵ رقمی است که در شناسایی و امنیت گوشی‌های همراه بسیار موثر است. این شناسه جهانی تجهیزات سیار نه‌تنها هویت سخت‌افزاری گوشی را مشخص می‌کند، بلکه امکان رجیستری، بررسی اصالت، استعلام گارانتی و حتی ردیابی گوشی‌های سرقتی را فراهم می‌سازد. اهمیت آن به‌حدی است که بدون وجود این کد، طرح‌های ملی مانند رجیستری در ایران یا مکانیزم‌های امنیتی در سطح جهانی عملاً بی‌اثر می‌ماند.
از سوی دیگر، دانستن این کد و استفاده صحیح از آن به کاربران کمک می‌کند تا در خرید و فروش گوشی، دچار مشکلات قانونی یا مالی نشوند و در صورت وقوع سرقت، با ارائه آن به اپراتورها و پلیس، امکان ردیابی موبایل سرقتی فراهم شود. 

پرسش‌های متداول (FAQ) 

۱. آیا کد IMEI به اطلاعات شخصی من دسترسی دارد؟ 

خیر، IMEI تنها شناسه سخت‌افزاری دستگاه است و شامل هیچ داده شخصی نمی‌شود.

۲. آیا می‌توان با کد IMEI گوشی سرقتی را ردیابی کرد؟ 

بله. اپراتورها و پلیس می‌توانند از طریق کد IMEI تشخیص دهند که یک گوشی در کدام شبکه و با چه سیم‌کارتی فعال است.

۳. آیا امکان تغییر IMEI وجود دارد؟ 

از نظر فنی، بله. برخی ابزارها و نرم‌افزارها می‌توانند کد IMEI را دست‌کاری کنند، اما باید بدانید که این عمل در بیشتر کشورها از جمله ایران غیرقانونی است و پیگرد قضایی دارد. 

۴. اگر گوشی رجیستر نشده باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ 

گوشی پس از مدتی قادر به اتصال به شبکه نخواهد بود و عملاً بی‌استفاده می‌شود.

۵. آیا گوشی‌های دو سیم‌کارت دو IMEI دارند؟ 

بله. هر اسلات سیم‌کارت یک کد IMEI منحصربه‌فرد دارد. بنابراین در گوشی‌های دو سیم‌کارته، شما دو IMEI جداگانه مشاهده می‌کنید.